Bạn đang bị trầm cảm hay là rối loạn lưỡng cực?

Khoảng 2/3 số người bị rối loạn lưỡng cực bị chẩn đoán nhầm với các vấn đề sức khỏe tâm thần khác trước khi phát hiện ra chứng lưỡng cực (Hirschfeld, Lewis & Vornik, 2003). Trong số những người đó, phần lớn được chẩn đoán bị trầm cảm nặng.

 

Hầu hết những người bị rối loạn trầm cảm nặng không liên quan đến rối loạn lưỡng cực có thể được điều trị an toàn và hiệu quả bằng kết hợp giữa thuốc chống trầm cảm và liệu pháp tâm lý. Nhưng nếu đây là những người mắc rối loạn lưỡng cực thì hàng loạt các vấn đề sức khỏe tâm thần có thể xảy ra, làm cho tình trạng lưỡng cực trở nên tồi tệ hơn nhiều, bao gồm lạm dụng chất kích thích và có ý định hoặc hành động tự sát.

 

Bệnh nhân có thể không được chẩn đoán lưỡng cực ngay lập tức nếu tâm trạng của họ bắt đầu trong vùng tâm trạng trầm buồn. Điều này đặc biệt đúng với những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực II. Và đôi khi, có thể có nhiều hơn một giai đoạn trầm cảm trước khi bước vào trạng thái hưng cảm hoàn toàn hoặc giai đoạn hưng cảm nhẹ ở người bị rối loạn lưỡng cực.

 

Nếu bạn đang băn khoăn về việc liệu mình có thể bị trầm cảm hoặc bắt đầu mắc chứng lưỡng cực hay không, có một số điều cần lưu ý trước khi gặp bác sĩ điều trị.

 

Trước hết, để xem rối loạn trầm cảm của bạn có phải là một phần của rối loạn lưỡng cực hay không, cần nhận biết rằng rối loạn lưỡng cực có yếu tố di truyền riêng. Nói cách khác, rối loạn lưỡng cực có thể di truyền trong các gia đình và được truyền qua các gen. Vì vậy, nếu bạn thấy thành viên nào trong gia đình có thể đã bị rối loạn lưỡng cực, cần phải thông báo cho bác sĩ hoặc nhà trị liệu khi bạn bắt đầu điều trị. Bệnh sử của bản thân kết hợp tiền sử sức khỏe tâm thần gia đình kỹ lưỡng có thể giúp cho việc chẩn đoán lưỡng cực.

 

Thật không may, những thông tin như vậy không phải lúc nào cũng được người trị liệu yêu cầu, vì vậy hãy chuẩn bị sẵn tất cả những gì cần thiết cho buổi đánh giá hoặc điều trị.

Tiếp theo, nên nhớ lại quá trình thay đổi tâm trạng của bạn. Những thăng trầm nghiêm trọng trong thời thơ ấu hoặc thanh thiếu niên có thể ảnh hưởng đến hiện tại, hơn cả những xáo trộn cuộc sống thông thường. Chúng có thể là những biểu hiện đầu tiên của rối loạn lưỡng cực.

Điều đặc biệt quan trọng là phải nhớ lại các giai đoạn kích động thái quá, những cơn thịnh nộ không rõ nguyên nhân, tự hại bản thân; suy nghĩ hoặc hành động tự sát trong cuộc sống.

 

Chắc chắn có thể có những lời giải thích khác cho những điều này, chẳng hạn như sang chấn đầu đời hoặc mất mát nghiêm trọng và đau buồn trải qua trong những năm phát triển này. Nhưng nếu những hành vi bùng nổ hoặc trầm uất sâu sắc xảy ra vào những thời điểm khác nhau, đặc biệt là với ít hoặc không bị ai tác động, thì có thể dấu hiệu cho thấy chứng rối loạn lưỡng cực tiềm ẩn.

 

Thông thường, hầu hết những người mắc rối loạn lưỡng cực đang tìm cách điều trị thì cũng đang bị trầm cảm, hoặc đang trải qua hậu quả của rối loạn lưỡng cực không được điều trị. Tuy nhiên, tiền sử hưng cảm đầy đủ hoặc hưng cảm nhẹ thì ít được nhận biết. Và thông thường, bệnh nhân rối loạn lưỡng cực sẽ không hiểu các triệu chứng hưng cảm hoặc sẽ tránh thảo luận về chúng. Nếu bạn đã từng có ít nhất một lần trong đời bị hưng phấn tột độ, dễ bị kích thích, tràn trề năng lượng và khả năng sáng tạo hoặc nguồn năng lượng cao mà không biết lý do, khó ngủ hoặc có những hành vi bốc đồng, hãy thông báo cho người điều trị của bạn.

 

Lưu ý rằng hưng cảm và quá phấn khích có thể được đánh dấu bằng các giai đoạn khó chịu và kích động dữ dội, còn được gọi là chứng khó nói – dysphoria. Điều này ngược lại với hình dung mà hầu hết mọi người nghĩ về hưng cảm trong rối loạn lưỡng cực. Thông thường, hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ có thể bị nhầm lẫn với kích động thường thấy trong trầm cảm nặng. Điều này làm lạc hướng điều trị khi chỉ tập trung vào chứng trầm cảm trong khi bỏ sót tình trạng rối loạn lưỡng cực.

 

Điều này đưa chúng ta đến phần quan trọng nhất: liệu bạn bị trầm cảm hay khởi phát của rối loạn lưỡng cực? Một quá trình điều trị điển hình cho rối loạn trầm cảm nặng thường sẽ có thuốc chống trầm cảm – có thể an toàn và hiệu quả đối với chứng trầm cảm không kèm theo lưỡng cực. Tuy nhiên, theo Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần DSM V, nếu một bệnh nhân được sử dụng thuốc chống trầm cảm và thuốc gây ra các triệu chứng hưng cảm, thì người đó được chẩn đoán là mắc chứng rối loạn lưỡng cực (APA, 2003). Mặc dù đây là một dấu hiệu rất rõ ràng về lưỡng cực, nhưng biểu hiện hưng cảm ở cá nhân có thể có các dạng khác nhau.

 

Ví dụ, một người trong tâm trạng trầm cảm có thể được cải thiện sớm khi điều trị và kết quả là có thể không xuất hiện các triệu chứng hưng cảm ngay lập tức. Thường thì bất kỳ sự cải thiện nhỏ nào cũng có thể cho dấu hiệu hy vọng việc điều trị là đang có kết quả. Nhưng khi bệnh nhân bắt đầu trở nên tệ hơn vì chứng hưng cảm xuất hiện – đặc biệt là nếu đó là chứng khó nói dysphoria (bị ức chế vận động và lời nói) – thì phản ứng không mong muốn sẽ làm nặng hơn tình trạng chống trầm cảm. Bấy giờ chúng ta sẽ thực sự đối mặt với vấn đề.

 

Vì vậy, nếu tại một thời điểm nào đó trong quá trình điều trị của bạn, thuốc chống trầm cảm khiến bạn cảm thấy kích động hơn, cáu kỉnh hơn, hung hăng hơn hoặc bạn bắt đầu bị tăng động hoặc bốc đồng hơn, hãy nói với chuyên gia điều trị của bạn ngay lập tức. Đây có thể là sự khởi đầu của một giai đoạn hưng cảm bộc lộ một chứng rối loạn lưỡng cực chưa được chẩn đoán trước đó. Quan trọng hơn nữa, bất kỳ sự gia tăng ý nghĩ tự tử hoặc các triệu chứng loạn thần như ảo giác, cần phải báo cho bác sĩ ngay vì có thể đe dọa tính mạng. Các loại thuốc chống trầm cảm nên dừng uống vào thời điểm này, hoặc có thể kết hợp với thuốc ổn định tâm trạng hoặc thuốc chống loạn thần để ngăn chặn hưng cảm.

 

Cuối cùng, khi đã phát hiện ra rối loạn lưỡng cực, các loại thuốc điều trị rối loạn lưỡng cực có thể được sử dụng để làm giảm các triệu chứng hưng cảm, đồng thời vẫn kiểm soát được trầm cảm. Bên cạnh thuốc, điều quan trọng là phải có liệu pháp tập trung vào triệu chứng riêng của người bị rối loạn lưỡng cực. Trầm cảm nặng thường được coi là một tình trạng cấp tính, thuốc có thể bị ngừng vào một thời điểm nào đó, cùng với một phương pháp điều trị tổng thể ngắn hơn. Nhưng rối loạn lưỡng cực là một tình trạng kéo dài suốt đời. Mặc dù các triệu chứng của nó có thể đến và đi theo từng đợt, nhưng bản chất di truyền của tình trạng này có nghĩa là bệnh nhân lưỡng cực sẽ cần được chăm sóc liên tục trong suốt đời.